Absolwenci teksty piszą...

Zapraszamy Wszystkich Czytelników naszego bloga do zapoznania się z tekstem p. Jakuba Przybyło - absolwenta naszego "Fryczowego" kulturoznawstwa i jednocześnie zachęcamy zarówno absolwentów, jak i studentów do pójścia w jego ślady, oglądajcie, piszcie i dzielcie się z nami, ten blog jest też Wasz!

Takeshi Kitano – człowiek renesansowy

Według Słownika wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego „człowiek renesansowy” to: człowiek znający się na (albo uprawiający twórczość lub krytykę w) rozlicznych dziedzinach (dyscyplinach) sztuki. Niewątpliwie jednym z współczesnych ludzi renesansowych jest Takeshi Kitano – japoński komik, pisarz, malarz, tancerz, aktor i reżyser. Lista obszarów działalności Japończyka jest długa i choć nie w każdej z dziedzin osiągnął on pełen profesjonalizm, ich wymienienie daje wyobrażenie o wszechstronności artysty, co pomaga z kolei w lepszym zrozumieniu jego twórczości filmowej. Wykorzystuje on bowiem swój chłonny jak gąbka umysł, bogate życiowe doświadczenie i wielość zainteresowań w tworzeniu wybitnych dzieł filmowych, których zazwyczaj jest jednocześnie reżyserem, scenarzystą, pierwszoplanowym aktorem, a nawet autorem płócien wykorzystywanych podczas kręcenia.
Kino Takeshiego Kitano można podzielić na wiele sposobów – ze względu na postaci głównych bohaterów (nastolatkowie, sportowcy, gangsterzy, policjanci, artyści), realizację gatunkowych konwencji (yakuza movies, melodramat, komedia), dominantę dramaturgiczną (miłość, śmierć, sztuka) etc. Mimo wielu potencjalnych klasyfikacji, są motywy i tematy, które reżyser porusza w niemal wszystkich swoich obrazach, przez co trudno dokonać podziału według jednego tylko klucza. Ze względu na długość tekstu zdecydowałem się na wyłuskanie z całej filmografii reżysera najciekawszych motywów, starając się jak najbardziej obrazowo, ale z konieczności bardzo skrótowo zarysować ich istotę. Nieuniknione było przez to pominięcie wielu wątków, jak na przykład odgrywający dużą rolę szczególnie w pierwszej połowie twórczości, kontekst biograficzny – choć bardzo ciekawy, taki klucz interpretacyjny sprowadziłby mnie, autora krótkiego wpisu blogowego, na eseistyczne, albo co gorsza – analityczne – manowce.

Policjanci i gangsterzy

Motyw bezprawia i przemocy pojawia się już w debiutanckim Brutalnym glinie (1989), gdzie policjant Azuma wyrusza na samotną krucjatę przeciw handlowi narkotykami i korupcji w szeregach policji. Policjantem uczynił reżyser jeszcze tylko jednego ze swoich bohaterów – jest to Nishi z nagrodzonego w Wenecji Złotym Lwem Hana-bi (1997). Twardzi gangsterzy o niezłomnych charakterach są protagonistami najlepszych obok dwóch wyżej wymienionych dzieł Japończyka. Kitano stworzył całą galerię niepokornych, ale honorowych yakuza. Są wśród nich: Uehara, czerpiący z dokonywania przemocy perwersyjną przyjemność bohater Punktu zapalnego (1990), szukający zemsty, ale zdający sobie sprawę z jej konsekwencji Murakawa z Sonatiny (1993), Aniki, tworzący wieloetniczny gang w Los Angeles bohater Brothera (2000) i ostatni jak na razie gangster Beat Takeshiego, Ôtomo, który dla swojego szefa dopuszcza się czynów nie licujących z majestatem japońskiego gangstera, w filmie Outrage (2010). W tym ostatnim reżyser dystansuje się nieco od współtworzonego i pielęgnowanego przez siebie wizerunku honorowego gangstera i Yakuzy jako ostoi samurajskiej spuścizny we współczesnej Japonii. Warto nadmienić, że Kitano wciela się (jako aktor zawsze występuje pod pseudonimem Beat Takeshi) zarówno w Yakuza, jak i w oficerów policji, a jedni i drudzy w osiąganiu swoich celów posługują się podobnymi metodami.

Młodość i sport

Kilkukrotnie w filmach Takeshiego Kitano śledzimy losy młodych ludzi, nastolatków. Japończyk w swoim rodzimym kraju znany jest między innymi jako autor kilku powieści dla młodzieży, a jedna z nich pt. Powrót dzieciaków (Kizzu Ritān), stała się podstawą dla filmu o tym samym tytule. Powrót dzieciaków (1996) opowiada o dwójce przyjaciół z jednego z tokijskich liceów – Masaru i Shinjim. Pierwszy z chłopców wstępuje do lokalnego oddziału Yakuzy, drugi odkrywa u siebie pięściarski talent. Boks jest dla Shinjiego nie tylko sposobem spędzania wakacji, ale także ratunkiem przed złym towarzystwem, staje się jednak elementem dzielącym dwójkę przyjaciół. Główny bohater Sceny nad morzem (1991) imieniem Shigeru jest młodziutkim, głuchoniemym pracownikiem zakładu oczyszczania miasta. Wraz ze znalezieniem na śmietniku deski surfingowej jego życie ulega znacznej zmianie. Od tej pory chłopak spędza wszystkie wolne chwile na surfowaniu i jako samouk zdobywa uznanie miejscowej społeczności surferów. Morze, które staje się od teraz jego największą miłością, staje się również miejscem jego śmierci. Shigeru umiera jednak nie jako pogardzany przez rówieśników śmieciarz, ale jako podziwiany przez nich sportowiec. Ostatni z młodzieńców – sportowców to Masaki z Punktu zapalnego (1990), którego poznajemy podczas meczu baseballowego. Chociaż bohater nie jest gwiazdą sportu, nie ma dla niego miejsca nawet w głębokich rezerwach, drużyna baseballowa i środowisko z nią związane są dla niego bardzo ważne. Przyjaźń z trenerem staje się motorem fabularnym filmu, a otwierająca film sekwencja stanowi również jego zamknięcie, sugerując, że być może Shigeru przez cały czas pozostawał w stadionowej toalecie, a wydarzenia oglądane przez nas na ekranie były jedynie wytworem jego młodzieńczej, wybujałej wyobraźni.

Kitano o Kitano

Między 2005 a 2008 rokiem Kitano wyreżyserował trzy obrazy poruszające temat wizerunku artysty, jego twórczej niemocy i zmagań z samym sobą. Filmy Takeshis’ (2005), Chwała reżyserowi! (2007) i Achilles i żółw (2008), tworzące nieoficjalną trylogię autotematyczną, dają wyraz artystycznej samoświadomości i dystansu Kitano do samego siebie, nie tylko jako twórcy, ale również jako człowieka. W pierwszym dziele oglądamy dwóch sobowtórów o imieniu Takeshi Kitano. Jeden z nich jest niespełnionym aktorem, uczęszczającym na castingi do yakuza movies, drugi zaś uznanym reżyserem takich właśnie filmów. Kitano podejmuje pełną autoironii grę ze swoim wizerunkiem, która zostaje rozwinięta w kolejnym filmie. Tytułowy reżyser z drugiego filmu trylogii to nie kto inny jak Takeshi Kitano, który maszerując ze swoim manekinem pod pachą próbuje zrobić „dobry film”, ale nie potrafi zrealizować się artystycznie w kolejnych, autorskich czy gatunkowych, przedsięwzięciach. Z kolei Achilles i żółw za pomocą metafory zaczerpniętej ze słynnego paradoksu Zenona z Elei obrazuje bezskuteczne dążenia malarza do stworzenia nowej jakości w swojej dziedzinie sztuki. Niestety, Achilles nigdy nie dogonił żółwia…

Eros i Tanatos

Tematy miłości i śmierci w kinie Takeshiego Kitano nieustannie się przeplatają. Miłość Shigeru do surfingu i morza dopełnia się właśnie w śmierci bohatera, podobnie jak braterskie oddanie Aniekiego, bohatera filmu Brother, i Azumy z Brutalnego gliny. Wyjątkowy wymiar przybiera zjednoczenie miłości i śmierci w takich dziełach Japończyka jak Hana-bi czy Lalki (2002). Nishi po serii życiowych niepowodzeń, z których najdotkliwszym okazuje się nieuleczalna choroba żony, decyduje się na desperacki z  pozoru krok pożyczenia pieniędzy od Yakuzy i spłacenia długu dzięki obrabowaniu banku. Policjant organizuje dla siebie i żony wycieczkę w pobliże świętej dla Japończyków góry Fuji. Podróż ta jest ostatnią dla obojga małżonków, którzy nad ukochanym przez Kitano morzem popełniają samobójstwo. Lalki to film składający się z trzech równolegle opowiadanych nowelek o tragicznej miłości. Zarówno młodzi narzeczeni, rozdzieleni przez aranżowane małżeństwo, jak i zakochany do szaleństwa w swojej idolce fan, a także podstarzały szef Yakuzy, który odzyskuje odtrąconą przed laty kobietę, muszą stracić życie, aby zyskać wieczną miłość. Połączenie popędów Erosa i Tanatosa często odbierane jest przez tak zwanego „zachodniego widza” jako tragiczne, jednak w tradycji japońskiej (prezentującej zgoła odmienny od zachodniego stosunek do śmierci) stanowi jedyne słuszne rozwiązanie konfliktów, z którymi borykają się bohaterowie filmowi.
 

Bogactwo filmowej twórczości Takeshiego Kitano wymaga znacznie obszerniejszej analizy, jednak starałem się, choćby zdawkowo, zwrócić uwagę na pewne powtarzające się często w jego filmach motywy, które dają o owym bogactwie pewne wyobrażenie. Filmy Kitano są niezwykłym połączeniem humoru, przemocy, autoironii, silnych emocji, kamiennych twarzy, gatunkowych konwencji, odautorskich zabiegów i masy innych elementów, stanowiących o świetności tych dzieł. Kitano jest jednym z moich ulubionych filmowców, dlatego każdy kolejny jego film oglądam ogromnie wiele od niego oczekując. Jeszcze się nie zawiodłem.

[tekst: Jakub Przybyło]